اینجا، تهران؛ فروش مغز استخوان، یک میلیارد تومان

اینجا، تهران؛ فروش مغز استخوان، یک میلیارد تومان

روزنامه اعتماد در این گزارش با چند نفر از افرادی که قصد فروش کلیه‌شان را دارند، صحبت کرده است. در کنار این صحبت‌ها یک آسیب‌شناس اجتماعی و حقوقدان نیز این مصیبت را بررسی کرده‌اند. 
عصر خاکستری

صداهایی کر‌کننده و پرهیاهو بر زمینه دودآلود و مه گرفته هوا در اطراف بیمارستان پراکنده است. غلظتی که در هوا وجود دارد، نمی‌گذارد نفس به راحتی دم و بازدم شود. از قاب شیشه‌ای جلوی سواری دیده می‌شود راننده‌ای برای جذب مسافر دربست، داد می‌زند. صداهای دیگری نیز به گوش می‌رسد از جمله صدای دختری حدودا 12 ساله با لهجه‌ای که دقیق نمی‌توان تشخیص داد متعلق به کدام شهر است: «تو رو خدا ازم گُل بخر.» روی دیوار خاکستری رنگی که حوالی بیمارستان قد علم کرده است، کاغذهایی با نوشته‌های بزرگ خودنمایی می‌کنند. برخی کاغذهای جدید نوشته‌های ناخوانا و رنگ رفته‌ای که از چند ماه پیش به جا مانده را هل می‌دهند تا بتوانند خود را به نمایش بگذارند. برخی کاغذهای دیگر هم به زور و التماس یکی، دو عدد چسب کاغذی، به دیوار چنگ می‌زنند. نوشته‌ای بسیار نزدیک، از یکی از کاغذها: «فروش کلیه O منفی؛ قیمت توافقی» نوشته‌ای دیگر: «فروش مغز استخوان؛ یک میلیارد تومان» دیگر نوشته‌ها: «فروش کبد؛ 300 میلیون تومان؛ هزینه آزمایش از مبلغ اصلی کم می‌شود»… وجه مشترک تمامی این کاغذها شماره تماس‌هایی است که زیر آنها نوشته شده و خبر از فقر و شرایط نامساعد اقتصادی می‌دهد. با چند نفر از افرادی که شماره‌های‌شان را روی همین کاغذهای بی‌خط قید کرده‌اند، تماس می‌گیرم و سوالاتی می‌پرسم. 
خاکستری مایل به سیاه

«چند سال دارید؟ برای کلیه‌تان که برای فروش گذاشتید چه قیمتی در نظر گرفتید؟ چرا تصمیم به این کار دارید؟»

نفر اول: مردی 21 ساله است که کلیه خود را 170 میلیون تومان قیمت گذاشته است. او به خبرنگار «اعتماد» می‌گوید: «سه، چهار روز است که کلیه‌ام را برای فروش گذاشتم. نامزد دارم و چون می‌خواهم داماد شوم، پول کم داشتم.»

نفر دوم: مردی است 32 ساله. قیمتی را برای فروش کلیه‌اش عنوان نکرده و زیر آگهی مربوط به فروش کلیه نوشته است؛ قیمت توافقی! او نیز می‌گوید: «چند روزی می‌شود که کلیه‌ام را برای فروش گذاشتم. حدود 30 الی 40 میلیون تومان هم قیمت برایش در نظر گرفتم. بدهی داشتم برای همین کلیه‌ام را به فروش گذاشتم. یک هفته، ده روز است که نتیجه آزمایش‌هایم را از بیمارستان گرفتم.»

نفر سوم: این مرد 33 سال دارد. ساکن یکی از استان‌های شمال غرب کشور است و می‌گوید: «برایم فرقی نمی‌کند هر شهری باشد، می‌آیم. فقط قیمتی باشد که بتوانم بدهی‌ام را بدهم. پدرم ورشکست شده است. من هم برای اینکه بتوانم بدهی‌های او را صاف کنم، کلیه‌ام را برای فروش گذاشتم. 400 میلیون تومان بدهی داریم. من هم حدودا 400 میلیون تومان کلیه‌ام را برای فروش گذاشتم.»

اینجا، تهران؛ فروش مغز استخوان، یک میلیارد تومان

نفر چهارم: زنی است که در جواب سوالات خبرنگار می‌گوید: «والا من نمی‌دانم. باید از شوهرم بپرسم و به شما اطلاع دهم.»

نفر پنجم: مردی 32 ساله است. او نیز می‌گوید: «یک هفته می‌شود که کلیه‌ام را با مبلغ 500 میلیون تومان برای فروش گذاشتم. همسرم از من جدا شده است و محکومیت مهریه دارم. می‌خواهم کلیه‌ام را بفروشم تا بتوانم مهریه همسرم را بدهم.»

نفر ششم: این زن 31 سال دارد. در خصوص فروش کلیه‌اش به خبرنگار «اعتماد» می‌گوید: «مشکلات مالی که دارم باعث شده کلیه‌ام را برای فروش بگذارم. 500 میلیون تومان هم قیمت مدنظرم است.»

نفر هفتم: مردی 33 ساله است که می‌گوید: «کلیه‌ام را 400 میلیون تومان برای فروش گذاشتم. خانم؛ تا آدم نیاز مالی نداشته باشد، می‌تواند دست به این کار بزند؟»

نفر هشتم: این مرد 30 سال دارد و به خبرنگار «اعتماد» می‌گوید: «کلیه‌ام را با قیمت توافقی برای فروش گذاشتم.، اما مشکلم با چهارصد و 50 میلیون تومان حل می‌شود. زیر این قیمت به هیچ عنوان نمی‌توانم.»
نیاز، اصلی‌ترین عامل در فروش اعضای بدن

«مجید ابهری»، آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی در خصوص فروش اعضای بدن می‌گوید: «در اکثر کشورهای جهان معامله بر سر اعضای بدن کاری رایج است و به‌رغم زشتی اجتماعی و ممنوعیت قانونی هنوز این اقدام ادامه دارد. معمولا خریداران کلیه کسانی هستند که در شرایط نامطلوب فیزیکی و سلامتی قرار دارند و خود و اطرافیان‌شان اجبار به تهیه کلیه برای او دارند. حتی اگر در شرایط نامناسب مالی قرار داشته باشند. تا قبل از این انتقال کلیه به صورت هدیه و با نظارت انجمن و نهاد خیریه صورت می‌گرفت و در صورت پرداخت پول به صورت همت عالی و هدیه بود ولی بعدها به خاطر شرایط اقتصادی و اجتماعی اهدای کلیه از شرایط خیریه خارج شد و بر اساس قیمت بازار باید برای آن پرداختی صورت بگیرد. هنوز افرادی هستند که با عضویت در نهادهای بخشش عضو با ثبت‌نام سفارش می‌کنند که اعضای مورد نیاز و قابل پیوند آنها به نیازمندان اهدا و موجب نجات جان و زندگی انسان دیگری شود.

اینجا، تهران؛ فروش مغز استخوان، یک میلیارد تومان

نیاز اصلی‌ترین عامل در دریافت پول هنگام پیوند است. معمولا با یک گردش در حوالی بیمارستان‌های تخصصی پیوند کلیه می‌توان بر در و دیوار آگهی‌های کوچک و بزرگ اعلام آمادگی فروش کلیه یا نیاز به خرید را مشاهده کرد. البته خرید و فروش کلیه دارای منع قانونی است ولی با توافق انجام می‌شود. حدود شش سال است که اینجانب به همراه تعدادی از پژوهشگران بنیاد علوم رفتاری در زمینه خرید و فروش اعضای بدن با محوریت «کلیه» مشغول پژوهش میدانی بوده و به نکاتی رسیدیم که بخشی از آنها را بیان می‌کنم. عوامل موثر در افزایش قیمت کلیه گروه خون و سن اهدا‌کننده است. در کنار نیاز مالی به عنوان فاکتور اصلی در فروش کلیه عوامل موثر دیگر عبارتند از: تعمیر تعویض یا خرید خانه، عروسی پسر و تهیه جهیزیه برای دختر، ایجاد کار و کسب برای خود یا فرزندان، بدهی‌های فوری در آستانه گرفتاری، پرداخت هزینه‌های تحصیل دانشگاهی فرزند یا فرزندان.
بزرگ‌ترین نقض حق

«محمدصالح نقره‌کار»، وکیل پایه یک دادگستری نیز در خصوص فروش اعضای بدن از منظر حقوقی می‌گوید: «خرید و فروش کلیه و اعضای بدن از سه منظر قابل بررسی است. نکته اول اینکه اصولا وقتی افرادی به دلیل استیصال و نارسایی حقوق رفاهی و ارکان لازم زیست شایسته مجبور می‌شوند اعضای بدن خود را بفروشند که یک مصیبت و بزرگ‌ترین نقض حق است. قانون اساسی ما در اصل سوم و فصل سوم حقوق رفاهی و امکانات عادلانه را برای تمام شهروندان وظیفه حکمرانی دانسته و اکنون نظریه دولت رفاه موکول به حمایت از گروه‌های خاص و اقدامات تامینی و حمایتی نسبت به دهک‌های پایین جامعه است که باید در این زمینه به صورت جدی تدابیر راهگشایی در راستای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر در وضعیت خطر قرار گیرد.

اینجا، تهران؛ فروش مغز استخوان، یک میلیارد تومان

نکته دوم از منظر و حیث حقوق پزشکی است. به صورت کلی در مجموعه قوانین و مقررات مربوط به جامعه پزشکی و حقوق سلامت اصولا اشاره شده که خرید و فروش کلیه و سایر اجزای بدن به مثابه قاچاق انسان یا اقداماتی که منافی با حق سلامت و حیات شهروندان است به نوعی تخلف‌انگاری و خرید و فروش آن غیرمجاز اعلام شده و متخلفانه است. نکته سوم این است که قانونگذار ما از حیث جرم‌انگاری مجازاتی را برای فروش کلیه در نظر نگرفته ولی در یک نگاه مبنایی اصولا هر اقدامی که مخل حق سلامت و زیست شایسته و حیات مطلوب شهروندان باشد، قانونگذار از آن حمایت نمی‌کند. 

مصیبت کلیه‌فروشی هیچ‌گاه چهره عادی به خود نمی‌گیرد و نظام قانونی ما نباید از اعمال کیفر نسبت به خرید یا فروش کلیه غافل شود.